Hakkunde laamɗo e laamaaɓe (Aliw KUME)

 

Leydi fof ene jogii gardiiɗo biyateeɗo laamɗo. Ko noon ne kadi waɗi ardaaɓe wiyateeɓe laamaaɓe. Ko kamɓe laamaaɓe ɓee lammini laamɗo o, ko kamɓe lamminoyta laamɗo garoyoowo o. Laamɗo o e jogorɗo laamoyaade jaŋngo o fof ko e laamaaɓe ɓee ngummotoo. Moni kala noon e maɓɓe ene jogii fotde mum.

Laamɗo lamminiraa ko ngam nawrude leydi yeeso to baŋngeeji ɗii fof hono jaŋde, cellal ɓalli, taariindi, koɗki, ndeenka, faggudu, jokkondiral (dipolomasii), ekn. O ardiniraaka wonde ko kanko ɓuri ɓiɓɓe leydi ndii fof jogaade hakkille, ala, so o sikkii ɗum o juumi. Ko ala e sago wooda gardinaaɗo ngam ɗowde leydi ndii. Yo anndu ko ɗum waɗimo mawɗo leydi.

 Laamɗo fotaani fiyde yimɓe sabu doole mum e dow fenaande, wujjude kopparaeje, selde laawol, waylude doosgal leydi taw kono welira. O mo foti yurmaade yimɓe ɓe, o golloo koo foti gollaade ko, o ƴeewa ko ɓuri moƴƴude e leydi ndii o waɗa, o nuunɗa, kono kadi o liggodoo e nuunɗuɓe e jom en hakkillaaji en.  Ko fodde laamɗo yeewtidde e ɓiɓɓe leydi e yoga e toɓɓe, hakkile goto yonataa.

Nganndee koy! aduna ko itta waɗta sabu hannde ko aan, janngo ko goɗɗo.

Laamaaɓe lamminii laamɗo o. E ɓe poti wallude laamɗo o sabu kañum gooto tan waawaa nawrude leydi ndii yeeso taw kamɓe laamaaɓe ɓee ndaraaki heen. Laamɗo rokkirta ko laawol, ɓiɓɓe leydi mballamo. So leydi ɓamtiima wiyataake ko laamɗo walla laamaaɓe ɓamtii, ala, ko leydi ndi e hoyre mum wiyatee ɓamtiima.

Kono noon laamaaɓe ɓeene ene poti wattude hakkille e ko laamɗo o gollata ko. So mawɗo leydi waɗii ko feewaani, ko nawrataa leydi yeeso, ko fodde maɓɓe kamɓe laamaaɓe ɓee haalde taw ko e dow nehdi, ala hare saha « coodmaami coodtumaami ».

Goto e maɓɓe kala so anndii fodde mum tan, leydi ndii yaarat yeeso. Leydi ko denndal wadde ko e dental leydi ɓamtotoo. Moni kala e ɓiɓɓe leydi ina jogi to foti hedde. Pulaar ina wiya “Jawo wooto seŋlataa.

Yo Geno ɓamtu leyɗeele men!

 

Aliw KUME